پروژه پلنگ ایرانی

Project Description

معرفی پروژه:

پلنگ ایرانی از گونه های در معرض انقراض در دنیا می‌باشد که تنها در ایران، افغانستان، عراق، ترکمنستان، ترکیه و کشورهای حوزه قفقاز یافت می‌شود و جمعیت آن از 1300 قلاده تجاوز نمی‌کند. بیشترین جمعیت پلنگ ایرانی با حدود 850-550 قلاده، در مناطق کوهستانی و جنگلی ایران وجود دارد. متاسفانه در سال های اخیر نرخ جمعیت آن‌ها روند رو به کاهش داشته و در بعضی مناطق به کلی منقرض‌شده است. از خطرات اصلی برای بقای پلنگ در ایران می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

– کشتار مستقیم پلنگ (مسموم کردن، کشتار مستقیم جهت محافظت از دام و شکار غیر مجاز)

– کاهش شدید طعمه‌های اصلی پلنگ (شکار بی‌رویه کل و بز، قوچ و میش و گوزن‌ها در بعضی مناطق)

– کاهش و قطعه قطعه شدن زیستگاه‌های مطلوب

– تصادفات جاده‌ای

از سال 1386 انجمن طرح سرزمین پروژه‌ای را تحت عنوان “پروژه پلنگ ایرانی” در تعدادی از مناطق حفاظت‌شده ایران باهدف تحقیق و حفاظت بر روی این گونه آغاز نموده است. این پروژه قصد دارد با انجام تحقیقات علمی با استفاده از دقیق‌ترین روش‌ها و امکانات موجود وضعیت پلنگ را در زیستگاه‌های ایران مشخص کرده و سپس با ارائه راهکارهای عملی و مشارکت جوامع محلی، اقدام به طرح‌ریزی برنامه‌های طولانی مدت حفاظتی نماید. پروژه پلنگ ایرانی در مناطق بسیاری از کشور، از جمله پارک ملی بمو، پارک ملی گلستان و استان‌های قزوین، هرمزگان، بوشهر و آذربایجان شرقی فعالیت داشته و در صدد افزایش این مناطق می‌باشد.

اهداف:

پروژه پلنگ ایرانی در زیستگاه‌های مختلف پلنگ در ایران با توجه به اولویت‌های موجود، اهداف کلی ذیل را دنبال می‌کند.

الف) پژوهش و بررسی وضعیت پلنگ ایرانی در زیستگاه‌های این گونه.

ب) تهیه و اجرای راهکارهای دراز مدت حفاظت از پلنگ ایرانی

و در جهت نیل به این مقاصد از روش‌های زیر بهره می‌جوید:

– بررسی وضعیت جمعیتی پلنگ با استفاده از دوربین‌های تله‌ای، نمایه‌ها و اطلاعات جوامع محلی.

– گردآوری اطلاعات بوم‌شناسی پایه در مورد پلنگ، سایر گوشت‌خواران و طعمه‌ها.

– شناسایی تهدیدات مستقیم بقای پلنگ و طعمه‌های آن

– بررسی تقابل پلنگ و جوامع محلی و سعی در رفع آن‌ها

– اجرای طرح‌های آموزشی در بین جوامع محلی باهدف تغییر نگرش آن‌ها نسبت به حیات وحش و گوشت‌خواران

– توانمند‌سازی جوامع محلی و ارگان های دولتی و غیر دولتی بومی در جهت حفاظت مشارکتی منابع طبیعی

– تحقیق در زمینه وجود کریدورها در بین زیستگاه‌های پلنگ و نحوه حفظ این اتصالات زیستگاهی

زمان پروژه:

تیر 1386 – ادامه دارد (طولانی مدت)

معرفی اعضاء و نقش ایشان:

بخش تحقیقات میدانی: امیرحسین خالقی حمیدی، آرش قدوسی، طاهر قدیریان

بخش آموزش جوامع محلی: شادی توکلی مهر – یاسمن طالبی – آذر صداقتی خیاط

سایر همکاران: حامد مشیری، محمود صوفی، دلارام عشایری، علی قشقایی، شیدا عشایری، حامد ابوالقاسمی، طاهر سعدی‌زاده، پرهام دیباج، میرحسام خالقی حمیدی، سیاوش قدوسی، علی فرهادزاده، منا حمزه‌پور، سلمان رسولی، اشکان دانش

با تشکر فراوان از تمامی نیرو های داوطلب انجمن طرح سرزمین که در این پروژه ما را یاری رساندند.

مکانها و روشهای پروژه:

پروژه پلنگ ایرانی هم اکنون در چندین منطقه تحت حفاظت و مناطق آزاد کشور در حال پیگیری می‌باشد. معیار انتخاب این زیستگاه ها عموما:

الف) بررسی بهترین زیستگاه‌های شناخته شده پلنگ در ایران که امروزه نیاز شدید به انجام اقدامات تحقیقاتی-حفاظتی دارند.

ب) مناطقی که از حضور پلنگ در آن‌ها اطلاعی در دست نیست و یا وضعیت پلنگ نیاز به توجه بیشتر دارد.

این مناطق به شرح زیر اند:

پارک ملی بمو:

پارک ملی بمو نخستین زیستگاهی است که پروژه پلنگ ایرانی در آن اقدام به فعالیت نموده و به دلیل سابقه طولانی حفاظتی و حضور پلنگ از یک سو و میزان بالای تقابل شکارچیان غیرمجاز از سوی دیگر انتخاب گردید. در اینجا به شرح این فعالیت ها می‌پردازیم:

– تخمین علمی جمعیت پلنگ به وسیله دوربین تله‌ای

با بیش از 1000 دوربین-شب تلاش سیستماتیک در طول شش ماه، جمعیت پلنگ پارک ملی بمو با روش های علمی برای اولین بار در ایران تخمین زده شد. نتایج آنالیز های نرم افزار CAPTURE 0.24±6 پلنگ در این منطقه زندگی می کنند که تراکمی در حدود 1.87 پلنگ در هر 100 کیلومتر مربع را حاصل می آورد که برای مناطق کوهستانی و خشک ایران رقمی قابل تصور می‌باشد. طی همین تحقیقات میزان اشغال زیستگاه توسط پلنگ در منطقه تنها 56% از پارک ملی بمو می‌باشد که می‌تواند به دلیل نا امنی زیستگاه‌های پیرامونی برای حیات وحش و عدم حضور طعمه ها در آن مناطق باشد.

– تحقیق در زمینه نمایه‌های قلمروطلبی پلنگ

پلنگ گونه‌ای قلمروطلب است و پلنگ‌ها برای حفظ قلمرو خود نشانه‌هایی از خود به جا می‌گذارند. در این پژوهش، مشخصات علائم قلمروطلبی پلنگ شناسایی و دسته بندی شده است. این علامت ها شامل خراش بر روی زمین، خراش بر روی درخت و سایر علائم اند که در پارک ملی بمو به خصوص در فصل جفت‌گیری (زمستان) با تعداد بالاتری یافت می شوند. میانگین اندازه خراش ها در حدود 39.3×22.7 می‌باشد.

– آموزش کودکان و نوجوانان 10 روستای اطراف پارک ملی بمو

جمعیتی در حدود 14000 نفر (بدون شهر شیراز) در اطراف پارک ملی بمو زندگی می کنند و متاسفانه هر روزه روند جزیره ای شدن و تخریب زیستگاه‌های پارک ملی بمو ادامه می یابد. یکی از راههای کاهش و یا متوقف کردن این روند آشنایی مردم بومی با ارزش های زیستی مناطق اطراف محل زندگی آنهاست. بدین جهت پروژه پلنگ ایرانی اقدام به هدف قرار دادن گروه سنی کودکان و نوجوانان به منظور آشنایی آنان با آموزه های حفظ طبیعت و حیات وحش نموده و در طی دو سال 3200 دانش‌آموز 17-7 سال را با این مفاهیم آشنا ساخته که با استقبال خوب آنهاا مواجه شده است.

– جشنواره پلنگ ایرانی

جشنواره پلنگ ایرانی و پارک ملی بمو در ادامه طرح آموزشی حفاظت از پلنگ ایرانی پارک ملی بمو در سال 1389 برگزار شد. هدف از این جشنواره آموزش و اطلاع رسانی به کودکان و نوجوانان استان فارس در زمینه حفاظت از طبیعت با محوریت آشنایی با گونه پلنگ ایرانی و وضعیت کنونی آن بوده است. این جشنواره که با مشارکت و حضور 400 کودک و نوجوان روستاهای حاشیه پارک ملی بمو برگزار شد، شامل بخشهای متعددی از جمله برنامه آشنایی با تنوع زیستی، خانواده گربه سانان، گونه در خطر انقراض پلنگ ایرانی، چرخه غذایی، پارک ملی بمو، نمایش فیلم، انواع بازی های آموزشی، نمایشگاه، سخنرانی و … بوده است.

– مطالعه رژیم غذایی پلنگ

از بهار سال 1390 مطالعات بررسی رژیم غذایی پلنگ در پارک ملی بمو در قالب یک پروژه دوره کارشناسی رشته محیط‌زیست آغاز گردیده است. در طی این پروژه اطلاعات مربوط به گونه های مورد تغذیه توسط پلنگ در فصول مختلف شناسایی و نسبت به فراوانی طعمه ها سنجیده می شوند.

– بررسی انگیزه‌های شکار غیر مجاز در پارک ملی بمو

شکار غیر مجاز بی شک یکی از اصلی ترین تهدیدات پارک ملی بمو بوده که با شدت بسیار در مناطق پیرامونی پارک صورت می گیرد. خوشبختانه در نتیجه آموزش‌ها و تعامل با جوامع محلی آمار این تخلفات در سال های اخیر کاهش‌یافته، ولی همچنان بررسی انگیزه‌های شکار غیر مجاز در این منطقه نیاز به تحقیق بیشتر دارد. این پروژه به عنوان اولین نمونه از این دست پژوهش‌ها در کشور و یکی از موارد معدود در دنیا، تحت عنوان یک تحقیق دوره کارشناسی ارشد از سال 1390 در پارک ملی بمو آغاز گردیده است.

پارک ملی گلستان:

پارک ملی گلستان از بهترین زیستگاه‌های پلنگ ایرانی در ایران و منطقه است و با داشتن اکوسیستم ها و طعمه‌های متنوع برای پلنگ از مناطق منحصربه‌فرد جهت مطالعه پلنگ می‌باشد. اقدامات پروژه پلنگ ایرانی در این منطقه شامل موارد زیر است:

– پایش جمعیت پلنگ

طی این فعالیت در حال اجرا (از سال 1389) با همکاری موسسه حیات وحش میراث پارسیان، جمعیت پلنگ پارک ملی گلستان به وسیله دوربین‌های تله ای پایش می شوند. در مراحل اولیه این پروژه، میزان حداقل جمعیت زنده پلنگ پارک شناسایی و پراکندگی و نحوه تقسیم زیستگاه توسط آن‌ها بررسی می‌شود. در نهایت پس از چندین سال پایش جمعیت، این پروژه در صدد است اقدام به تخمین جمعیت پلنگ در پارک ملی گلستان به روش CAPTURE نیز بزند.

– آموزش جوامع محلی روستاهای اطراف پارک ملی گلستان

عوامل اقتصادی/اجتماعی جوامع محلی پیرامونی پارک ملی گلستان اثر مستقیم بر بقای پلنگ در این منطقه داشته و شناسایی این عوامل از الزامات حفاظت می‌باشد. پروژه پلنگ ایرانی در نظر دارد عمده ترین عوامل تهدیدکننده مستقیم (شکار، چرای غیر مجاز، برداشت چوب و علوفه، …) و غیر مستقیم (جاده، توریسم بدون برنامه، طرح‌های اقتصادی، …) گونه و زیستگاه را در منطقه شناسایی نموده و اقدام به رفع آن‌ها بنماید.

منطقه الموت غربی، قزوین:

استان قزوین از زیستگاه‌های ناشناخته پلنگ در ایران به شمار می‌رود. بدین منظور مطالعه ای باهدف اثبات حضور گونه و شناسایی زیستگاه‌های آن جهت حفاظت بهتر انجام پذیرفته است.

– بررسی وضعیت پلنگ

بررسی حضور پلنگ در منطقه الموت غربی که در رشته کوه های البرز واقع شده، و آموزش محیط بانان محلی در خصوص روش های پایش جمعیت پلنگ از اهداف این پروژه می‌باشد. با استفاده از دوربین‌های تله ای، حضور پلنگ در این منطقه اثبات گردید.

استان هرمزگان:

استان هرمزگان نیز از زیستگاه‌های ناشناخته پلنگ در ایران است که طی بررسی های اولیه پلنگ در اکثر زیستگاه‌های مطلوب آن با وجود کمبود طعمه‌های بزرگ یافت می‌شود. مطالعه بر روی حضور این گونه و بوم‌شناسی مقدماتی آن از اهداف این پروژه در یکی از جنوبی ترین مناطق پراکنش پلنگ ایرانی در جهان است.

– بررسی وضعیت زیستی و پراکندگی پلنگ در سطح استان

این فعالیت با نظارت اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان هرمزگان و همکاری انجمن های محیط‌زیستی استان باهدف شناسایی مناطق حضور پلنگ در سطح استان و ایجاد تصویری بهتر از حدود پراکندگی و زیستگاه‌های این گونه در حال پیگیری است. در این پروژه با استفاده از روش Occupancy modeling زیستگاه‌های استان را به شبکه ای از سلول های مساوی تقسیم و حضور پلنگ در این زیستگاه ها توسط دوربین‌های تله ای و نمایه‌ها، یکی پس از دیگری شناسایی و نحوه پراکندگی پلنگ در استان مشخص می‌شود.

– آموزش دانش‌آموزان روستاهای اطراف منطقه حفاظت‌شده گنو

منطقه حفاظت‌شده گنو از زیستگاه‌های منحصربه‌فرد استان هرمزگان است که حضور پلنگ در آن اثبات شده ولی به دلیل حضور جمعیت بالا در شهر ها و روستا های اطراف منطقه، ادامه حضور پلنگ به حمایت مردم از حفظ طبیعت وابسته است. در طی این پروژه 1820 دانش‌آموز در روستا های اطراف این منطقه با مفاهیم حفاظت از طبیعت و ارزش گونه های بومی منطقه، از جمله پلنگ ایرانی و قوچ لارستان آشنا شدند.

استان بوشهر:

استان بوشهر از جمله معدود استان های ایران است که تا چندی پیش گزارش موثقی از حضور پلنگ در آن وجود نداشته و اثبات حضور پلنگ در آن از الویت های پژوهشی استان و کشور محسوب می‌شود.

– بررسی وضعیت حضور پلنگ در سطح استان

در طی سالیان اخیر همواره گزارشات غیر مستندی از حضور و آسیب های پلنگ در استان بوشهر دریافت می شد که لزوم تعیین حضور این گونه را در استان دو چندان می نمود. پس از بررسی زیستگاه‌های این منطقه و استفاده از دوربین‌های تله ای، برای نخستین بار عکسی از حضور پلنگ در منطقه آزاد خائیز گرفته شد و بدین ترتیب این منطقه جهت ارتقا سطح حفاظتی به دلیل تنوع زیستی بالا پیشنهاد گردید.

منطقه قفقاز ایران:

منطقه قفقاز یکی از مناطق با تنوع زیستی بالا (hot spot) در جهان است و در سالیان اخیر جهت ارتقا حفاظت از گونه های اندمیک آن مورد توجه بسیار قرار گرفته است. با وجود اینکه قسمت کوچکی از ایران در محدوده جغرافیایی قفقاز واقع شده، هسته زایای جمعیت پلنگ در شمال غرب ایران بوده و بقای این گونه در سایر 5 کشور منطقه به ارتباط و زایایی جمعیت ایران وابسته است.

– بررسی وضعیت پلنگ در شمال غرب ایران

در طی پایش های مقدماتی در منطقه قفقاز، پناهگاه حیات وحش کیامکی در استان آذربایجان شرقی و منطقه درفک و دیلمان در استان گیلان مورد بررسی و مناطق مورد استفاده پلنگ مشخص گردیده است. در نظر است با همکاری ارگان های بین المللی و محققان سایر کشورهای حوزه قفقاز اقدام به پایش دقیقتر این جمعیت در محدوده مرزهای ایران، ارمنستان و آذربایجان با استفاده از دوربین‌های تله ای و استخراج DNA از سرگین بپردازیم.