امکان‌سنجی حضور یوزپلنگ آسیایی در منطقه حفاظت‌شده بهرام گور، فارس

معرفی پروژه:

یوزپلنگ آسیایی یکی از کمیاب ترین گونه مای گربه سانان در دنیاست که هم‌اکنون تنها در ایران یافت می‌شود و جمعیت آن از 100 قلاده تجاوز نمی‌کند. مناطق خشک و بیابانی استان‌های یزد و سمنان امروزه از معدود زیستگاه‌های باقی‌مانده این گونه می‌باشند، هرچند درگذشته این گونه در ایران پراکنش وسیع‌تری داشته است. از تهدیدات اصلی بقای یوز می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

–  شکار بیش از اندازه طعمه‌های یوز (به خصوص آهوها)

–  تخریب زیستگاه‌ها

–  شکار مستقیم (معمولا در جهت حفاظت از دام)

–  تصادفات جاده‌ای

از سال 1380 سازمان حفاظت محیط‌زیست با همکاری ارگان مای حفظ حیات وحش بین‌المللی اقدام به شروع پروژه‌ای تحت عنوان “پروژه حفاظت از یوز آسیایی و زیست‌بوم‌های مربوطه” کرده است. هدف از این پروژه حفظ آخرین بازمانده‌های یوز آسیایی در طبیعت می‌باشد و در همین راستا بررسی زیستگاه‌های یوز در سال مای گذشته از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است. منطقه حفاظت‌شده بهرام گور در شرق استان فارس از زیستگاه‌هایی است که در آن یوز درگذشته می‌زیسته است ولی سالهاست که از حضور آن گزارشی در دسترس نیست. هدف از پروژه “امکان‌سنجی حضور یوزپلنگ آسیایی در منطقه حفاظت‌شده بهرام گور” تعیین آخرین وضعیت این گونه در منطقه بوده که از سال 1384 لغایت 1385 به اجرا درآمده است.

اهداف:

اهداف اصلی این پروژه به شرح زیر است:

– تهیه و جمع‌آوری مستندات و شواهد جدید در خصوص حضور یوزپلنگ در منطقه

– شناسایی تهدیدات کنونی یوز و طعمه‌های آن

– راه‌اندازی بانک اطلاعات گزارشات یوز و سایر گونه مای گوشت‌خواران و طعمه در منطقه

– تحقیقات هدفمند درباره اکولوژی یوز، سایر گوشت‌خواران و نیز طعمه‌های آن

زمان پروژه:

آذر 1384 الی مرداد 1386

معرفی اعضاء و نقش ایشان:

آرش قدوسی – طاهر قدیریان – هادی فهیمی (بخش میدانی)

سید مهدی نبیان (بخش ستادی)

سایر همکاران:

حامد مشیری – اشکان دانش – حمید خیاط زاده

مکان‌ها و روش‌های پروژه:

منطقه حفاظت‌شده بهرام گور، استان فارس:

منطقه حفاظت‌شده بهرام گور، ابتدا در سال 1347 به صورت منطقه آزاد اداره می‌شد و پس‌ازآن در سال 1351 تحت عنوان منطقه حفاظت‌شده بهرام گور زیر پوشش و کنترل اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان فارس در آمده است. این منطقه به دلیل حضور یکی از دو جمعیت طبیعی گور آسیایی در ایران از اهمیت به سزایی برخوردار است. براساس گزارشات موجود در اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان فارس یوزپلنگ در منطقه حفاظت‌شده بهرام گور حضور داشته و در سالهای قبل منطقه حفاظت‌شده بهرام گور یکی از زیستگاه‌های مطلوب یوزپلنگ بوده است، ولی از سال 1368 اطلاعات مستندی مبنی بر حضور یوز در منطقه وجود ندارد.

این فعالیت اولین اقدام جدی در خصوص شناسایی حضور این گونه در سال مای اخیر در منطقه بوده و اقدامات دنباله دار و آموزش مای لازم به جوامع محلی و محیط بانان در این زمینه از الزامات حفظ یوزپلنگ در منطقه بهرام گور می‌باشد. در این پژوهش با استفاده از دوربین مای تله ای، مصاحبه با جوامع محلی و بررسی نشانه مای حیات وحش، سعی بر این گردید تا وضعیت حضور و یا عدم حضور یوز در منطقه مشخص گردد.

دستاوردها:

منطقه حفاظت‌شده بهرام‌گور بدون تردید در سالیان گذشته یکی از زیستگاه‌های یوزپلنگ در ایران به شمار می‌آمده است. ولی متاسفانه گزارشات مستند زیادی در خصوص مشاهده این حیوان در منطقه در دست نمی‌باشد. کمی این گزارشات را می‌توان به دلیل عدم وجود سیستمی منسجم به منظور ثبت مشاهدات محیط‌بانان، عدم آموزش کافی در خصوص اهمیت گونه مای گوشتخوار و عدم شناسایی کافی این گونه درگذشته مرتبط دانست.

با توجه به تعداد کم دوربین مای تله ای، عدم وجود عکس از یوزپلنگ در دوربین گذاری مای انجام شده در وسعت بالای منطقه دور از انتظار نبوده و برای رسیدن به نتیجه بهتر نیاز به تعداد بسیار بیشتری دوربین تله ای و زمان کافی است. با توجه به اینکه هیچ‌گونه آثار مستندی از یوزپلنگ در پیمایش مای صحرایی و نصب دوربین مای تله ای توسط تیم تحقیقاتی به دست نیامده ولی همچنان گزارشات مشاهده یوز از منطقه توسط محیط بانان و دامداران وجود دارد، اظهار نظر در مورد قطعیت حضور و جمعیت تقریبی یوز کار قابل انجامی نمی‌باشد. یوزپلنگ جانور شناخته‌شده‌ای توسط دامداران و محیط بانان منطقه می‌باشد و درگذشته به کرات در منطقه مشاهده می‌شده است و به احتمال فراوان همچنان در تعداد بسیار کم در منطقه حضور دارد و یا از این منطقه به عنوان کریدوری برای رفت‌وآمد به سایر زیستگاه‌ها استفاده می‌کند. با توجه به سوابق و مستندات موجود، مطالعات میدانی و بررسی‌ رد و آثار گوشت‌خواران منطقه توسط تیم کارشناسان این انجمن و همچنین نتایج حاصل از عملکرد دوربین‌های تله‌ای و نظر جوامع محلی و گزارشات اخیر محیط بانان منطقه، احتمال حضور یوز در منطقه حفاظت‌شده بهرام گور زیاد و احتمال وجود آن در محدوده امن و نواحی شمالی و شرقی آن بیشتر می‌باشد که نیاز به مطالعات تکمیلی دارد.